Cyrillus Kreek Psalms of David - Psalm 104 - Omnis on inimene - Psalm 141 - Psalm 121
Arvo Pärt Which was the son of…
Alfred Schnittke Three sacred hymns - Bogoroditse, D'evo - Gospodi lisuse - Otche Nash
Veljo Tormis Jaanilaulud 1 Kutse jaanitulele 1 2 Kutse jaanitutele 2 4 Miks Jaani oodatakse 5 Jaani hobu 7 Jaanilaul
Urmas Sisask Benedictio
Jean Sibelius Rakastava
Programmatoelichting
De Baltische Regio is er een waarin de invloeden van Oost en West direct naast elkaar bestaan. Invloeden uit Rusland in het Oosten en uit Zweden in het Westen hebben door de eeuwen heen de cultuur, de taal en de gebruiken in met name Estland, de meest noordelijke staat van de drie Baltische landen, sterk getekend. Ook drie verschillende Christelijke religies – de Russisch orthodoxe, de katholieke en protestante religie – hebben alle hun eigen stempel gezet op de cultuur van de Baltische regio. In haar muziek zijn deze verschillende invloeden ook duidelijk terug te vinden. Net overigens als die van de volksmuziek, die in deze regio traditioneel ook een zeer belangrijke rol vervult in de bevestiging van de nationale identiteit.
Ons programma opent met een viertal psalmen van de Estse componist Cyrillus Kreek (1889-1962), die kort voor de Russische revolutie zijn opleiding kreeg aan het conservatorium van Sint Petersburg in Rusland. Daarna vestigde hij zich opnieuw in zijn geboorteplaats Haapsalu, in het westen van Estland. Kreek begon in 1911 religieuze volksliederen te verzamelen in de streek rond Haapsalu, en legde die vast met een fonograaf. Net zoals voor Kodály en Bartók in Hongarije, was voor Kreek zijn interesse in de Estse volksmuziek een levenslange preoccupatie. De psalmzettingen Taaveti Laulud van Kreek dragen hiervan duidelijke sporen, al zijn deze prachtige composities veel meer dan eenvoudige volksliedarrangementen.
Ook in de ruim veertig jaar later gecomponeerde Liederen voor Sint Jan’s Dag van Veljo Tormis (*1930) speelt de volksmuziek een belangrijke rol. Deze liedcyclus is een van de vijf cycli van wat wel de ‘Estse kalenderliederen’ genoemd worden. Overal in Scandinavië viert men St. Jan’s Dag of het Midzomernachtsfeest, waarbij men aan het strand, aan de oever van een meer of op het veld grote vreugdevuren brandt en zingt en feest tot de korte nacht ten einde is.
Traditoneler romantisch van karakter is het werk dat de Finse componist Jean Sibelius (1869-1957) in 1894 voor mannenkoor componeerde. Hij was met dit werk, Rakastava (De minnaar) zo ingenomen dat hij het later nog tweemaal bewerkte: voor gemengd koor en voor strijkorkest. De tekst van de compositie is afkomstig uit de Kanteletar, een verzameling liederen en ballades die een tegenhanger vormt van de Kalevala, het befaamde Finse nationale epos.
De invloed van de Russisch orthodoxe kerk is goed hoorbaar in de Drie geestelijke gezangen van Alfred Schnittke (1934-1998), een componist uit Wit-Rusland. Het zijn drie korte werken, die de componist als het verhaal waar is in één nacht tijd componeerde op verzoek van de Russische koordirigent Valery Poliansky. Deze kreeg de stukken tot zijn grote verbazing een dag nadat hij de componist om een werk voor zijn koor had verzocht, de volgende ochtend in handen gedrukt. Schnittke roept in deze hymnes de sfeer op van de grote, romantische koorcomposities van componisten als Tjsaikovsky en Rachmaninov.
Van Arvo Pärt (*1935), de tot op heden verreweg bekendste componist uit de Baltica, staat zijn verrassende …Which was the son of… op het programma. Een werk dat Pärt baseerde op een tekst uit het evangelie van Lukas, waarin Jezus’ stamboom vijf en zeventig generaties wordt teruggevolgd, vanaf zijn vader Jozef, tot aan uiteindelijk Jesse, Abraham, Noah, Adam en dus tot God zelf.
Op een andere manier verrassend is het heerlijk ritmische Benedictio van Urmas Sisask (*1960), een toonaangevende Estse componist van een jongere generatie. Een extatisch werk, waarin slechts enkele zinnen tekst als een mantra eindeloos worden herhaald en waarin ook ritmische en melodische patronen op bijna hypnotiserende wijze steeds, met kleine variaties, terugkeren.
Als dit programma iets mag illustreren dan is het wel de rijkdom en grote verscheidenheid aan stijlen en invloeden die in de Baltische muziek, net als in de Baltische landen zelf, zijn terug te vinden.